Ծանոթ ու միարժամանակ անհայտ … ուղղաթիռ
Այսօր ուղղաթիռները դարձել են մեր աշխարհի անբաժանելի մասը։ Դրանք օգտագործվում են փոխադրումների և դժվարամատչելի վայրերում մարդկանց փրկելու, վերահսկողության և որոնողական աշխատանքների համար։ Դրանք օգտագործվում են ռազմական և քաղաքացիական նպատակներով։ Ուղղաթիռները զբաղվում են շինարարությամբ և գյուղատնտեսությամբ, նրանց հիմնական առավելություններն են ուղղահայաց թռիչքն ու վայրէջքը բարդ տեղանքում, ինչպես նաև տեղում սավառնելու հնարավորությունը։ Դրանով են նրանք տարբերվում գոյություն ունեցող բոլոր այլ տեսակի ինքնաթիռներից։
Ռոտորանավերի՝ ուղղաթիռների գաղափարը ծագել է Չինաստանում մոտ 2,5 հազար տարի առաջ: Ըստ որոշ տեղեկությունների, հենց այնտեղ է հայտնագործվել խաղալիք՝ ձողի տեսքով, որի ծայրը եղել է պտուտակով: Փայտը ոլորվել է ափերի արանքում և բաց թողնվել։
Միայն շատ դարեր անց՝ 14–րդ դարում է այդ խաղալիքը կատարելագործվել, նրան ավելացրել են ձգող կապոց: Նման ձևավորմամբ է պատկերված այն 1325 թվականի ֆլամանդական ձեռագրի վրա։ Լեոնարդո դա Վինչին է եղել նման մեքենայի առաջին նախագծողը, սարք որը օդ է բարձրանում պտուտակի օգնությամբ։ Դա կտորից պատրաստված պտուտակավոր սարք էր՝ առանց շարժիչի։ Օդաչուն պետք է ամբողջ ուժով ձգեր պտուտակի առանցքի շուրջը փաթաթված պարանն այնպես, ինչպես մանկական խաղալիքում, և ուղղահայաց մղում ստեղծեր։ Լեոնարդո դա Վինչին է նաև հորինել «ուղղաթիռ»-ի անվանումը՝ պտերոկոպտեր (հունարեն խխունջ՝ պարույր և պտերոն՝ թև): Գյուտարարներից պահանջվել է ավելի քան 200 տարի այդ տեսությունից պրակտիկա անցնելու համար:
Նման տեսակի օդային շարժման հիմնադիրներից է եղել Միխայիլ Լոմոնոսովը։ 1754 թվականին նա ստեղծել է առաջին ուղղաթիռի մոդելը։ Հաջորդ փորձն արել են ֆրանսիացիներ Լոնուան և Բենվենյուն։ Նրանք փայտի վրա դրել են երկու շեղբանի պտուտակներ, որոնք պտտվում էին հակառակ ուղղությամբ։ Ընդհանուր առմամբ, 19-րդ դարում բազմաթիվ փորձեր են արվել նախագծել պտտվող ռոտորներով սարքեր: Ուղղաթիռների զարգացման գործում մեծ ներդրում են ունեցել ֆրանսիացիները։ 1905 թվականին Լեժերն է կառուցել ուղղաթիռ, որում էլեկտրական շարժիչը պտտում էր 2 հակադարձ պտտվող պտուտակներ։ Իսկ հետո, 1907 թվականին, նրա հայրենակից Փոլ Քորնոն 20 վայրկյան թռել է օդում 24 ձիաուժ հզորությամբ երկպտուտակավոր սարքով։ Վերը նկարագրված սարքերը մշակելիս նպատակը եղել է միայն գետնից բարձրանալը: Հաջորդ քայլը եղել է որոշակի ուղղությամբ շարժվելու փորձերը։
Արդեն Առաջին համաշխարհային պատերազմի ժամանակ եղել է ուղղաթիռ, որն օգտագործվել է ռազմական նպատակներով։ Ավստրիական զորքերի փոխգնդապետ Ստեֆան ֆոն Պետրոչին ստեղծել էր սարք, որը օդ էր բարձրանում 3 շարժիչի օգնությամբ։ Ճիշտ է, այդ սարքը օգտագործվել է որպես օդապարիկի այլընտրանք, քանի որ. նա միայն բարձրանում էր և մալուխով կապված էր գետնին։
30-ականներին ուղղաթիռաշինության նորարարություններն անցել է Գերմանիային։ Պրոֆեսոր Հենրիխ Ֆոկեի «FW-61» սարքը օդ է բարձրացել գրեթե 2,5 կմ, զարգացրել 123 կմ/ժ արագություն և առանց կանգ առնելու թռել 109 կմ: Դա ուղղաթիռի առաջին հուսալի կառուցվածքն է եղել։ Երկրորդ համաշխարհային պատերազմի ժամանակ ուղղաթիռները քիչ ենն օգտագործվել որպես ռազմական տեխնիկա, սակայն դրանց վրա աշխատանքները շարունակվել են։ Իրենց զարգացումներով, մասնավորապես, աչքի են ընկել Խորհրդային Միությունն ու ԱՄՆ-ը։
Ուղղաթիռների համաշխարհային արդյունաբերության առաջատար տեղերից մեկը ներկայումս էլ պատկանում է ԱՄՆ-ին։ Բայց ամերիկյան ուղղաթիռների պատմությունը սկսվել է ռուս կոնստրուկտոր Իգոր Սիկորսկուց։ Նա իր կարիերան սկսել է Ռուսաստանում՝ որպես ինքնաթիռների կոնստրուկտոր։ ԱՄՆ տեղափոխվելուց հետո ինժեները դարձել է Vout-Sikorsky ընկերության համասեփականատերը և սկսել ուղղաթիռների մշակումը։ 1941 թվականին ԱՄՆ-ի կառավարությունը «Սիկորսկի» ընկերությանը երկու տեղանոց ուղղաթիռ մշակելու պատվեր է տվել։ Արդյունքում 1942 թվականին հայտնվել է VS-316A մոդելը։ 1943 թվականի օգոստոսին է այդ մոդելը կատարել իր առաջին փորձնական թռիչքը։ 1965 թվականին ԱՄՆ-ում հայտնվել է առաջին բազմաֆունկցիոնալ ուղղաթիռը, որը կարող էր լիովին կատարել տարբեր մարտական առաջադրանքներ։ Դա AN-1 Huey Cobra-ն էր: Այն աչքի էր ընկնում բարելավված աերոդինամիկ ձևով, բարձր արագությամբ, հզոր զենքերով և զրահներով։ Այդ մեքենայի օգտագործման հաջողությունը Վիետնամում և Մերձավոր Արևելքում մարտական գործողությունների ժամանակ հանգեցրել է ուղղաթիռների զարգացմանը: Հաջորդ 25 տարիների ընթացքում դրանց մոտ 10 մոդիֆիկացիաներ են հայտնվել:
Նյութը հրապարակման պատրաստեց Կամո Խաչիկյանը
Կարգալույծ սարկավագի հուսահատ խոստովանությունը
Գիտեր, որ կխփեմ նավթամուղին, գիտեի՞ք, որ նախարարի պաշտոնից դրա համար հանեցին
Փաշինյանը մերժել է ռուսական մասնակցությունը «Թրամփի ուղուն»
Դեկտեմբերի 22-ը Էներգետիկի մասնագիտական տոնն է
Ճշմարտության գինն այսօր հալածանքն է․ Հովհաննես Իշխանյան
2025թ. ԶՊՄԿ-ի համար առաջընթացի տարի էր
Սամվել Կարապետյանի նվերը Գյումրիին․ նույնիսկ խավարին հնարավոր է լուսավորել ձեր սրտերը
ՊԵԿ-ը պարզաբանում է ներկայացրել «Ժողովուրդ» օրաթերթի հոդվածում ներկայացված պնդումների վերաբերյալ
Ո՞վ կդառնա Ամենայն հայոց կաթողիկոսը․ ու՞մ է աջակցում Անկարան
Մեր կարևոր առաքելությունը՝ մարդկանց հուսախաբ չանելն է․ Սամվել Կարապետյանի ուղերձը
