English
Հայերեն Русский
Գլխավոր Թոփ լուրեր Լրահոս Վիդեո Թրենդ

Timeline
Widest 5G Coverage, the Launch of the Uplay Platform, and the Integration of Cerillion: Ucom Summarizes 2025 Ucom and Armflix Present “13 Seconds” at KinoPark How to Choose a Career Path and What Skills are Considered Crucial: AraratBank on the GoTeach Platform Unibank Issues a New Tranche of Perpetual Bonds with 13.75% Coupon Unibank Became a Member of BAFTThe December beneficiary of “The Power of One Dram” initiative is the “City of Smile” Foundation EBRD lends US$ 40 million to Acba bank for youth-led firms in ArmeniaHeading Into 2026 at Ucom Speed։ New Year Offers Are Now Live Bvik and Idram Standing by Young ReadersIDBank participated in the conference dedicated to the 10th anniversary of the Armenian Institute of Directors AxelMondrian Wins Three Major International Awards for Branding, PR and Film Production in 2025Ucom Promotes Space Engineering Education Global Finance names AraratBank Best Sub-Custodian Bank 2025 in ArmeniaAraratBank Participates in “Women’s Empowerment Principles in Armenia” Conference Unibank’s Perpetual Bonds Were Acquired in Nearly One Day Acba bank and France’s Proparco to continue strengthening their long-term strategic partnershipTeam Holding Announces the Launch of Bond Placement. Underwriter - Freedom Broker Armenia Unibank Issues the First in Armenia Perpetual Bonds Team Holding Announces the Launch of Bond Placement. Underwriter - Freedom Broker Armenia AraratBank Joins Armenia's New Greening Initiative: 100 Hectares of New Forest within Three YearsApply for a Unibank salary card and get a chance to win 1 000 000 AMDEuromoney Names Ameriabank Armenia’s Best Bank for Real Estate for the Second Year in a Row S&P Global Ratings has assigned IDBank CJSC a long-term rating of “BB-” and a short-term rating of “B” with a “stable” prospectA Brand-New Section on Idram&IDBankSeveral real and profitable offers ahead of Black Friday: IDBank and IdramAraratBank Joins Social Impact Award 2025 Summit in LjubljanaIDBank issued the 1st tranche of bonds of 2026 Ucom Supports the Development of Space Engineering in Armenia Prioritizing Information Security: IDBank and Idram Support APOCALYPSE CTF 2025IDBank's Representative, Innesa Amirbekyan Appointed Co-Chair of the ICC Banking Commission Task Force on GuaranteesUcom General Director Ralph Yirikian Awards Certificates to Participants of Cybersecurity Training Course Acba and Proparco mark one year of partnership, strengthening rural financing and Armenias’s economic resilienceAraratBank and Arca's joint campaign has endedIDBank: A Pioneer of Digital Banking and Innovation in ArmeniaGRAWE Group and C-Quadrat Investment Group have announced plans to acquire 100% of LIGA Insurance Company in Armenia Ucom Supports the Annual “Capture the Flag 2025” Cybersecurity Competition Financially Literate with Idram and IDBank: Next Stop – Nairi CampIdram received a permit to establish and operate the Armenian payment and settlement QR system IdramNetUcom Completes the Deployment of its 5G Network Across All Cities of Armenia Firebird, Inc. Secures U.S. Export License and Announces Dell Technologies as a Technology Partner, Establishing Major Milestones in Armenia’s AI and Digital FutureIDBank Receives Permission to Open a Representative Office in the United StatesRoboTon 2025 Competition Held with Idram’s Sponsorship“Armenian potential in Spain: Arman Mayilyan as a guest on the ‘Armenian Diaspora Communities’ program.” Final Results of the 20th Annual International Microelectronics Olympiad AnnouncedUnibank's VISA DIGITAL cards are now free Arca National Payment System, Bank of Georgia and Ameriabank Signed a Memorandum of UnderstandingIdram has been awarded the prestigious “Beyond Payments Awards” by Ant InternationalSTEM Acceleration Award 2025 Held with Idram’s SupportSolar Power is Generated in Kechut Community Through the Efforts of Ucom and SunChild Idram Announces Partnership with WeChat Pay
All Timeline »
Politics

Արտահանման խոցելիության «վեկտորները». «Փաստ»

«Փաստ» օրաթերթը գրում է.

2025 թվականի առաջին յոթ ամիսների ընթացքում Հայաստանի արտահանման ոլորտում արձանագրված կտրուկ անկումը, որը հասնում է գրեթե 50 տոկոսի, բացահայտում է ոչ միայն երկրի արտաքին առևտրի կառուցվածքային խոցելիությունները, այլև տնտեսական նոր իրողությունների նկատմամբ անպատրաստ լինելը։

Վիճակագրական կոմիտեի հրապարակած տվյալները հենց առաջին հայացքից ցույց են տալիս շոկային թվեր, սակայն դրանց խորքային վերլուծությունը հստակորեն վեր է հանում այն պատկերը, որ Հայաստանի արտահանման կառուցվածքը տարիներ շարունակ մնացել է լրջորեն կենտրոնացված շատ նեղ ապրանքային խմբերի ու աշխարհագրական ուղղությունների վրա։ Իսկ վերջին տարիներին արձանագրված աճերն ու բացարձակ ծավալները հիմնականում պայմանավորված են եղել ոչ թե կայուն արդյունաբերական առաջընթացով կամ նոր շուկաների նվաճմամբ, այլ վերաարտահանման ժամանակավոր հնարավորություններով, հատկապես՝ ոսկու ոլորտում։

Հայաստանից արտահանման ընդհանուր ծավալների՝ գրեթե 50 տոկոսվ կրճատումը պայմանավորված է առաջին հերթին դեպի Արաբական Միացյալ Էմիրություններ ոսկու արտահանման նվազումով։ Եթե 2024 թվականի նույն ժամանակահատվածում դեպի ԱՄԷ արտահանվել էր մոտ 4 միլիարդ դոլարի ապրանք, հիմնականում՝ ոսկի, ապա այս տարի այդ ցուցանիշը նվազել է մինչև 1,2 միլիարդ դոլար՝ արձանագրելով 68,7 տոկոս անկում։ Սա առանցքային հանգամանք է, քանի որ վերջին երկու տարին Հայաստանի արտահանման ցուցանիշները արհեստականորեն ուռճացվել էին Ռուսաստան-Հայաստան-ԱՄԷ ոսկու վերաարտահանման սխեմաների միջոցով։ Փաստացի, Ռուսաստանից ներմուծված ոսկին երկրում չէր մնացել, այլ արտահանվել էր ԱՄԷ և, մասամբ, Չինաստան ու Հոնկոնգ՝ ապահովելով արտահանման թվերի շեշտակի բարձր աճ։ 2025 թվականին արտահանման այս սխեմայի գործարկումը, որը պայմանավորված է արտաքին քաղաքական նոր սահմանափակումներով, վերահսկողության խստացմամբ և հնարավոր միջազգային ճնշումներով, անմիջապես բացահայտեց տնտեսության իրական արդյունաբերական ներուժի ու արտաքին առևտրի կառուցվածքային խնդիրները։

Ոսկու արտահանման անկումը լրջորեն ազդել է նաև դեպի Չինաստան արտահանման ծավալների վրա։ Այս տարի Հայաստանը Չինաստան է արտահանել 362 մլն դոլարի ապրանք, ինչը նախորդ տարվա համեմատ պակաս է 53,4 տոկոսով։ Այստեղ էլ հիմնականում խոսքը վերաբերում է ոչ թե բարձր ավելացված արժեք ունեցող արդյունաբերական կամ մշակած ապրանքների, այլ կրկին ոսկու վերաարտահանման ծավալների նվազմանը։ Սա փաստում է, որ հայկական արտահանման հիմնական շուկաները և ապրանքային կառուցվածքը խիստ կախված են եղել մի քանի հումքային կամ վերաարտահանվող ապրանքներից, ինչը երկրի համար ստեղծել է խոցելիության բարձր աստիճան՝ միջազգային շուկաների տատանումների, քաղաքական ռիսկերի ու նոր սահմանափակումների պայմաններում։

Հայաստանի արտահանման աշխարհագրությունն ու կառուցվածքը վերլուծելիս տեսանելի է մի քանի կարևոր միտում։ Ընդհանուր արտահանման մեջ ամենախոշոր բաժինը դեռևս բաժին է ընկնում Ռուսաստանին՝ 36 տոկոս, ապա՝ ԱՄԷ-ին՝ 27,9 տոկոս, իսկ ԵՄ-ին բաժին է ընկնում ընդամենը 7,8 տոկոս։ Ռուսաստանը շարունակում է մնալ Հայաստանի գլխավոր առևտրային գործընկերը, սակայն դեպի Ռուսաստան արտահանման ծավալները ևս 2025 թվականի հունվար-հուլիսին նվազել են 5,6 տոկոսով՝ հասնելով ընդամենը 1 մլրդ 592 մլն դոլարի։ ԵԱՏՄ ուղղությամբ ընդհանուր արտահանումը կազմել է 1 մլրդ 705 մլն դոլար՝ 5 տոկոս անկումով, չնայած իշխանության ներկայացուցիչները հաճախ փորձում են նմանատիպ ցուցանիշների կառուցվածքում աճեր գտնել՝ ցույց տալով միայն մի քանի ապրանքային խմբերի կամ ժամանակային տարբեր ցուցանիշների համադրությունը։

Իրականում, եթե չվերցնենք ոսկու շուկայի ժամանակավոր անոմալիաները, ապա արտահանման կառուցվածքի և շուկաների դիվերսիֆիկացիայի առումով առաջընթացը չափազանց սահմանափակ է։ Դեպի Եվրոպական միություն արտահանման ծավալները այս տարվա առաջին յոթ ամսում կազմել են մոտ 347 մլն դոլար՝ արձանագրելով ընդամենը 4,5 տոկոս աճ նախորդ տարվա նույն ժամանակահատվածի համեմատ։ Այս աճը, եթե դիտարկենք բացարձակ թվերով, կազմում է ընդամենը 15 մլն դոլար, ինչը խոսում է այն մասին, որ ԵՄ շուկաներում հայկական արտադրանքի ներթափանցումը շարունակում է մնալ թույլ և մասնավոր դեպքերի մակարդակում։ Չնայած առանձին ապրանքային խմբերում՝ գյուղմթերք, գինի, պահածոներ, կոնյակ, նկատվում է որոշակի աճ, սակայն այդ աճերը չեն կարող փոխհատուցել ոսկու կամ հումքային արտահանման կտրուկ անկումը։ Իսկ ԵՄ շուկաներում բարձր որակական պահանջները, սերտիֆիկացման բարդ ընթացակարգերը և մրցակցային միջավայրի ծանր պայմանները շարունակում են մնալ լուրջ խոչընդոտ։

Այսպիսի չնչին տեղաշարժը դեպի ԵՄ շուկա փաստում է, որ Հայաստանի արտահանման ոլորտի զարգացման ռազմավարությունը կա՛մ բացակայում է, կա՛մ էլ չի կարողանում արձագանքել միջազգային շուկաների մարտահրավերներին։ Առանձին ոլորտներում, օրինակ՝ պատրաստի սննդի արտադրանքում արձանագրված 30 տոկոս աճը, թեկուզ և բացարձակ թվով տեսանելի, այդուամենայնիվ, չի կարող փոխել ընդհանուր պատկերը։ Պատրաստի սննդի հիմնական մասը արտահանվում է Ռուսաստան և ԵԱՏՄ երկրներ։ Այս շուկաները մի կողմից ապահովում են համեմատաբար ցածր մուտքի արգելքներ, մյուս կողմից էլ ստեղծում են կախվածության նոր աղբյուրներ, քանի որ արտաքին քաղաքական կամ տնտեսական ռիսկերից բխող ցանկացած փոփոխություն անմիջապես կարող է խաթարել արտահանման տեմպերը։

Գերմանիայի և Շվեյցարիայի գծով արձանագրված արտահանման համեմատաբար փոքր աճերը նույնպես հիմնականում պայմանավորված են կոնկրետ ապրանքային խմբերի ժամանակավոր գործոններով, սակայն չեն փոխում Հայաստանի արտահանման ընդհանուր կառուցվածքային խոցելիությունը։

Արտահանման ոլորտի խնդիրներն այսքանով չեն ավարտվում։ Վերջին տարիներին տնտեսության մեջ գերակշռող է դարձել ոչ թե արտադրական, գիտահետազոտական կամ բարձր տեխնոլոգիական արտահանումը, այլ վերաարտահանման, հումքային կամ կիսաֆաբրիկատների արտահանումը։ Այս իրավիճակը երկրի համար ստեղծում է կախվածություն արտաքին ապրանքային ցիկլերից, փոխարժեքի տատանումներից, միջազգային պահանջարկի անկումից և քաղաքական ռիսկերից։ Ավելին, արտահանման աճի կամ անկման ցանկացած շեշտակի փոփոխություն անմիջապես ազդում է պետության եկամուտների, վճարային հաշվեկշռի և ֆինանսական կայունության վրա։

Տնտեսական քաղաքականության տեսանկյունից, արտահանման ոլորտում նման խոր անկումը պետք է դիտարկել որպես համակարգային ճգնաժամ, որը պահանջում է ոչ միայն կարճաժամկետ ադապտացիոն քայլեր, այլև երկարաժամկետ ինստիտուցիոնալ և կառուցվածքային բարեփոխումներ։ Արտահանման ոլորտի զարգացման համար կարևոր է ոչ միայն շուկաների դիվերսիֆիկացիան, այլև արտադրության հավել յալ արժեքի բարձրացումը, նորարարության խթանումը, որակի ու մրցունակության ապահովումը, միջազգային ստանդարտներին համապատասխանեցումը և լոգիստիկ ենթակառուցվածքների արդիականացումը։ Սակայն Հայաստանում վերջին տարիներին գերակշռել է կարճաժամկետ արտահանման շահույթի մոդելը, որի հիմքում հիմնականում վերաարտահանումն է՝ առանց երկարաժամկետ արդյունաբերական հիմքի կամ գիտահետազոտական բաղադրիչի։

Արդյունքում, ցանկացած արտաքին ցնցում՝ լինի դա ոսկու շուկայի փակումը, միջազգային վերահսկողության խստացումը, քաղաքական ճնշումները կամ ռուսական շուկայի անկայունությունը, կարող է արմատապես փոխել արտահանման պատկերը և բացահայտել համակարգի խոցելիությունը։ Այս իրավիճակում անհրաժեշտ է արմատապես վերանայել Հայաստանի արտահանման զարգացման ռազմավարությունը՝ շեշտը դնելով ոչ թե ժամանակավոր հնարավորությունների, այլ կայուն արդյունաբերական աճի, տեխնոլոգիական արդիականացման և միջազգային մրցունակության վրա։ Պետությունը պետք է խթանի ոչ միայն բիզնես միջավայրի բարելավումը, այլև աջակցի տեղական արտադրողներին՝ նոր շուկաներ որոնելիս, որակի ստանդարտները բարձրացնելիս, նորարարական լուծումներ մշակելիս ու միջազգային սերտիֆիկացում անցնելիս։ Միայն այս դեպքում հնարավոր կլինի ապահովել արտահանման ոլորտի երկարաժամկետ կայունություն, նվազեցնել արտաքին շուկաների կախվածությունը և բարձրացնել Հայաստանի մրցունակությունը համաշխարհային շուկաներում։

ԱՐԹՈՒՐ ԿԱՐԱՊԵՏՅԱՆ 

Մանրամասները՝ «Փաստ» օրաթերթի այսօրվա համարում

Trend

Վերջին շաբաթվա
ամենաթեժ
իրադարձությունները Թոփ 10
ամենաընթերցված
լուրերը

 Heading Into 2026 at Ucom Speed։ New Year Offers Are Now Live

1

 EBRD lends US$ 40 million to Acba bank for youth-led firms in Armenia

2

 The December beneficiary of “The Power of One Dram” initiative is the “City of Smile” Foundation

3

 Unibank Became a Member of BAFT

4

 Unibank Issues a New Tranche of Perpetual Bonds with 13.75% Coupon

5

 How to Choose a Career Path and What Skills are Considered Crucial: AraratBank on the GoTeach Platfo...

6

 Ucom and Armflix Present “13 Seconds” at KinoPark

7

 Widest 5G Coverage, the Launch of the Uplay Platform, and the Integration of Cerillion: Ucom Summari...

8
Sport
AraratBank – Title Sponsor of Urartu Football Club With Unibank’s Sponsorship Armenia Hosts Open Rock Climbing Championship Unibank Becomes the Gold Sponsor of FC Alashkert Armenian footballer's goal helped Anorthosis beat AEL 2-1 Man City-PSG: After first half
Politics
Dekavva Foundation Signs Partnership Agreement with Gegharkunik Regional Administration Армении необходимо усилить меры по защите государственной границы — Артак Товмасян I primi cavalieri dell'Apocalisse armena
Socity
Ucom and Armflix Present “13 Seconds” at KinoPark How to Choose a Career Path and What Skills are Considered Crucial: AraratBank on the GoTeach Platform Unibank Issues a New Tranche of Perpetual Bonds with 13.75% Coupon
Economy
Acba bank and France’s Proparco to continue strengthening their long-term strategic partnership Team Holding Announces the Launch of Bond Placement. Underwriter - Freedom Broker Armenia Unibank Issues the First in Armenia Perpetual Bonds
Culture
Young Musician from the “Born in Artsakh” Program, Arsen Safaryan, Performed at the Anniversary Concert of the “Artis Futura” Foundation with the Moscow “Russian Philharmonia” Symphony Orchestra Young Musicians of the “Born in Artsakh” Program Bring the Voice of Artsakh to Moscow The Sound of Artsakh in the USA
World
Ameriabank Wins in 3 Nominations of Global Finance World’s Best Digital Bank Awards 2023 US-led coalition Iraqi base under attack "Stalin" wins India state elections
Region
Legal
The judge just made a decision to place Avetik under arrest for three months. Anahit Adamyan
Lifestyle
Scientists discover another beneficial property of avocado How does calcium affect health? How many steps do you need to take per day to prolong life?
Photo
Poll