English
Հայերեն Русский
Գլխավոր Թոփ լուրեր Լրահոս Վիդեո Թրենդ

Timeline
Widest 5G Coverage, the Launch of the Uplay Platform, and the Integration of Cerillion: Ucom Summarizes 2025 Ucom and Armflix Present “13 Seconds” at KinoPark How to Choose a Career Path and What Skills are Considered Crucial: AraratBank on the GoTeach Platform Unibank Issues a New Tranche of Perpetual Bonds with 13.75% Coupon Unibank Became a Member of BAFTThe December beneficiary of “The Power of One Dram” initiative is the “City of Smile” Foundation EBRD lends US$ 40 million to Acba bank for youth-led firms in ArmeniaHeading Into 2026 at Ucom Speed։ New Year Offers Are Now Live Bvik and Idram Standing by Young ReadersIDBank participated in the conference dedicated to the 10th anniversary of the Armenian Institute of Directors AxelMondrian Wins Three Major International Awards for Branding, PR and Film Production in 2025Ucom Promotes Space Engineering Education Global Finance names AraratBank Best Sub-Custodian Bank 2025 in ArmeniaAraratBank Participates in “Women’s Empowerment Principles in Armenia” Conference Unibank’s Perpetual Bonds Were Acquired in Nearly One Day Acba bank and France’s Proparco to continue strengthening their long-term strategic partnershipTeam Holding Announces the Launch of Bond Placement. Underwriter - Freedom Broker Armenia Unibank Issues the First in Armenia Perpetual Bonds Team Holding Announces the Launch of Bond Placement. Underwriter - Freedom Broker Armenia AraratBank Joins Armenia's New Greening Initiative: 100 Hectares of New Forest within Three YearsApply for a Unibank salary card and get a chance to win 1 000 000 AMDEuromoney Names Ameriabank Armenia’s Best Bank for Real Estate for the Second Year in a Row S&P Global Ratings has assigned IDBank CJSC a long-term rating of “BB-” and a short-term rating of “B” with a “stable” prospectA Brand-New Section on Idram&IDBankSeveral real and profitable offers ahead of Black Friday: IDBank and IdramAraratBank Joins Social Impact Award 2025 Summit in LjubljanaIDBank issued the 1st tranche of bonds of 2026 Ucom Supports the Development of Space Engineering in Armenia Prioritizing Information Security: IDBank and Idram Support APOCALYPSE CTF 2025IDBank's Representative, Innesa Amirbekyan Appointed Co-Chair of the ICC Banking Commission Task Force on GuaranteesUcom General Director Ralph Yirikian Awards Certificates to Participants of Cybersecurity Training Course Acba and Proparco mark one year of partnership, strengthening rural financing and Armenias’s economic resilienceAraratBank and Arca's joint campaign has endedIDBank: A Pioneer of Digital Banking and Innovation in ArmeniaGRAWE Group and C-Quadrat Investment Group have announced plans to acquire 100% of LIGA Insurance Company in Armenia Ucom Supports the Annual “Capture the Flag 2025” Cybersecurity Competition Financially Literate with Idram and IDBank: Next Stop – Nairi CampIdram received a permit to establish and operate the Armenian payment and settlement QR system IdramNetUcom Completes the Deployment of its 5G Network Across All Cities of Armenia Firebird, Inc. Secures U.S. Export License and Announces Dell Technologies as a Technology Partner, Establishing Major Milestones in Armenia’s AI and Digital FutureIDBank Receives Permission to Open a Representative Office in the United StatesRoboTon 2025 Competition Held with Idram’s Sponsorship“Armenian potential in Spain: Arman Mayilyan as a guest on the ‘Armenian Diaspora Communities’ program.” Final Results of the 20th Annual International Microelectronics Olympiad AnnouncedUnibank's VISA DIGITAL cards are now free Arca National Payment System, Bank of Georgia and Ameriabank Signed a Memorandum of UnderstandingIdram has been awarded the prestigious “Beyond Payments Awards” by Ant InternationalSTEM Acceleration Award 2025 Held with Idram’s SupportSolar Power is Generated in Kechut Community Through the Efforts of Ucom and SunChild Idram Announces Partnership with WeChat Pay
All Timeline »
Politics

Մուրճով ու «պողպատե մանդատով» հարված պետության իրավական ու պատմական հիմքերին. «Փաստ»

«Փաստ» օրաթերթը գրում է.

Նույն պետության մի քանի հանրապետությունների գոյությունը պատմաքաղաքական այնպիսի երևույթ է, որն արտացոլում է տվյալ երկրի հասարակության, իշխանությունների և ինստիտուցիոնալ համակարգերի արմատական փոփոխությունները։ Այս երևույթը սովորաբար առաջանում է լուրջ ճգնաժամերի, հեղափոխությունների, պատերազմների, սոցիալական պայթյունների կամ արտաքին միջամտության արդյունքում, երբ հին համակարգը դառնում է անկայուն, կորցնում է իր լեգիտիմությունը և ի վիճակի չէ լուծել երկրի առջև ծառացած հիմնարար խնդիրները։ Հենց այդպիսի իրավիճակներում է, որ առաջանում է նոր հանրապետության ստեղծման անհրաժեշտություն՝ որպես պետականության վերակառուցման, նոր արժեքների, ինստիտուտների և իշխանության ձևավորման սկզբունքների հաստատման դրսևորում։

Հանրապետությունների դասակարգումը երբեք միայն ֆորմալ կամ «անվանակոչումային» հարց չէ, այլ արմատական բովանդակային փոփոխության նշան, երբ հիմքից փոխվում է երկրի սահմանադրական կարգը, ուժային կենտրոնների փոխհարաբերությունները, հասարակության ու իշխանության հարաբերակցությունը և ազգային օրակարգը։ Ֆրանսիան, որպես դասական օրինակ, հինգ հանրապետություն է ունեցել, որոնցից յուրաքանչյուրն առաջացել է հասարակական-քաղաքական խոր ցնցումների, հեղափոխությունների, ռազմական պարտությունների, բռնապետական կամ անարդյունավետ ռեժիմների տապալման արդյունքում։

Առաջին հանրապետությունը ձևավորվեց 1789-1792 թթ. Ֆրանսիական մեծ հեղափոխության հետևանքով, երբ տապալվեց միապետությունը և հաստատվեց հանրապետական կարգ։ Երկրորդ հանրապետությունը (1848-1852 թթ.) ծնվեց նոր հեղափոխության արդյունքում, բայց արագ փոխարինվեց կայսրությամբ։ Երրորդ հանրապետությունը (1870-1940 թթ.) ստեղծվեց Փարիզի կոմունայի և Ֆրանս-պրուսական պատերազմից հետո, սակայն գոյատևեց մինչև Երկրորդ համաշխարհային պատերազմի նացիստական օկուպացիան։ Չորրորդ հանրապետությունը (1946-1958 թթ.) ձևավորվեց պատերազմի ավարտից հետո, բայց անկայուն խորհրդարանական համակարգի պատճառով ի վիճակի չեղավ հաղթահարել Ալժիրի ճգնաժամը։ Վերջապես, Հինգերորդ հանրապետությունը հաստատվեց 1958 թվականին Շառլ դը Գոլի նախաձեռնությամբ, երբ անհրաժեշտ էր ուժեղ, կենտրոնացված նախագահական իշխանություն՝ ազգային ճգնաժամերը կառավարելու և պետական ինստիտուտների արդյունավետությունը բարձրացնելու համար։ Յուրաքանչյուր նոր հանրապետություն Ֆրանսիայում նշանակում էր ոչ թե միայն սահմանադրական տեքստի փոփոխություն, այլ նաև քաղաքական մշակույթի, պետական կառուցվածքի ու իշխանական լեգիտիմության արմատական վերանայում։

Հանրապետությունների հերթականության օրինակներ կան նաև այլ երկրներում։ Գերմանիայի առաջին հանրապետությունը՝ Վայմարյան հանրապետությունը (1919-1933 թթ.), ծնվեց կայսրության տապալումից հետո, սակայն անկայունության ու նացիստական բռնապետության հաղթանակի արդյունքում վերացավ։ Երկրորդ հանրապետությունը՝ Դաշնային Գերմանիան, ձևավորվեց 1949 թվականին, երբ երկիրը բաժանվեց Արևմտյան և Արևելյան Գերմանիաների, իսկ 1990 թվականին վերամիավորումից հետո պահպանվեց որպես միավորված Գերմանիայի պետական կարգ։ Իտալիան մինչև 1946 թվականը թագավորություն էր, սակայն Երկրորդ համաշխարհային պատերազմի ավարտից հետո հանրաքվեով անցավ հանրապետական համակարգի, որը մինչ օրս Առաջին հանրապետությունն է։ Ռուսաստանը, լինելով կայսրություն, ապա խորհրդային հանրապետություն, 1991 թվականից հետո դարձավ Դաշնային Հանրապետություն՝ նոր սահմանադրությամբ և պետական ինստիտուտներով։

Հայաստանի պատմության մեջ հանրապետությունների հերթականությունը ևս դիպուկ արտացոլում է պետականության զարգացման ու վերաձևման փուլերը։ Առաջին հանրապետությունը հռչակվեց 1918 թվականին՝ Առաջին համաշխարհային պատերազմի, Օսմանյան կայսրության փլուզման, Կովկասյան ճգնաժամի, ազգային գոյատևման պայքարի ու պետականության վերականգնման պայմաններում։ Այն հիմնված էր ազգային պայքարի, ինքնորոշման և անկախության գաղափարների վրա, բայց գոյատևեց ընդամենը երկու տարի՝ պայմանավորված արտաքին սպառնալիքներով, ներքին անկայունությամբ և աշխարհաքաղաքական մեկուսացմամբ։ Երկրորդ հանրապետությունը՝ Հայկական ԽՍՀ-ն, ստեղծվեց 1920 թվականին խորհրդային բանակի ներխուժմամբ և Խորհրդային Ռուսաստանի ու Թուրքիայի համաձայնությամբ։ Այս փուլը տևեց մինչև ԽՍՀՄ փլուզումը՝ առանձնանալով կենտրոնական իշխանության գերիշխանությամբ, պլանային տնտեսությամբ, սահմանափակ ինքնիշխանությամբ և խորհրդային գաղափարաբանությամբ։

Երրորդ հանրապետությունը ձևավորվեց 1991 թվականին՝ ԽՍՀՄ փլուզման, ազգային զարթոնքի, Ղարաբաղյան շարժման և անկախության հանրաքվեի արդյունքում։ Այն հիմնված էր ժողովրդավարության, բազմակուսակցականության, մարդու իրավունքների և ազգային ինքնորոշման սկզբունքների վրա, որի հիմքում ընկած են 1990 թվականի օգոստոսի 23-ին ընդունված Անկախության հռչակագիրը և 1995 թ. Սահմանադրությունը։

Չնայած հետագա սահմանադրական բարեփոխումներին, այդ թվում՝ կառավարման մոդելի փոփոխություններին, Երրորդ հանրապետությունը պահպանել է իր հիմնական ինստիտուցիոնալ հիմքերը՝ ժողովրդավարական կառավարման համակարգը, միջազգային իրավասուբյեկտությունը, հայկական ինքնության պաշտպանությունը և ազգային օրակարգի շարունակականությունը։

Սակայն վերջերս Հայաստանում ի հայտ է եկել «չորրորդ հանրապետության» հռչակման գաղափարը, որն իշխանությունների կողմից ներկայացվում է իբրև քաղաքական ու սահմանադրական նոր իրականության սկիզբ։ Հենց դրան էր նվիրված Նիկոլ Փաշինյանի՝ ՔՊ համաժողովի ընթացքում ունեցած ելույթի մեխը։ Սակայն այս հռչակումը, ի տարբերություն նախորդ հանրապետությունների ծնունդին ուղեկցող հիմնարար փոփոխությունների, չունի այնպիսի խորքային հեղափոխական կամ ճգնաժամային դրդապատճառներ, որոնք կարդարացնեին նոր համակարգի մեկնարկը։ Այստեղ գործ ունենք ձևական, մեկ կուսակցության (ավելի կոնկրետ՝ մեկ անձի) քաղաքական շահերով պայմանավորված նախաձեռնության հետ, որի իրական նպատակն առավելապես արտաքին ճնշումների պայմաններում Երրորդ հանրապետության ինստիտուցիոնալ հիմքերը, արժեքային համակարգն ու պատմական իրավահաջորդությունը վերանայելն է։

Բայց ներկայիս բարդ աշխարհաքաղաքական իրողությունների պայմաններում «չորրորդ հանրապետության» գաղափարն իր էությամբ վտանգավոր է, քանի որ այն գործնականում ենթադրում է Երրորդ հանրապետության՝ Անկախության հռչակագրի, սահմանադրական հիմքերի, Արցախի հարցում ազգային օրակարգի և Ցեղասպանության ճանաչման պահանջի ժխտում կամ նսեմացում։ Պարզ է, որ նման օրակարգի ներմուծումը առաջին հերթին հող է նախապատրաստում նոր Սահմանադրության ընդունման համար, որի արդյունքում դեն կնետվեն Անկախության հռչակագրում արտացոլված արժեքները՝ խաթարելով պետության իրավական ու պատմական շարունակականությունը։

Այս քայլն ունի ինչպես արտաքին, այնպես էլ ներքին դրդապատճառներ։ Արտաքին դրդապատճառներն այն են, որ Ադրբեջանի և Թուրքիայի կողմից կոնկրետ պահանջ է դրվել փոխել ՀՀ Սահմանադրությունը, վերացնել այն դրույթները, որոնք կապված են պատմական արդարության, ազգային ինքնորոշման և հայկական պետականության անվտանգության հետ։ Ըստ էության, թուրքադրբեջանական տանդեմի նպատակն է դրա միջոցով թուլացնել հայկական պետականությունը, հայ ժողովրդին զրկել իր արժեհամակարգից և պատմական արմատներից, որպեսզի հայությունն ի վիճակի չլինի ոտքի կանգնել ու չդառնա գործոն տարածաշրջանում։ Այս տեսանկյունից նոր հանրապետության ձևական հռչակումը առաջին հերթին պետք է ընկալվի որպես Երրորդ հանրապետության ժառանգության և հայկական պետականության ինստիտուցիոնալ հիմքերի քանդում, ինչը բացում է արտաքին ճնշումների, ազգային շահերի զիջման և պետականության վարկաբեկման դուռը։

Իսկ ներքին դրդապատճառներն այն են, որ իշխանությունները ձգտում են ազատվել նախկին քաղաքական ու իրավական պարտավորություններից, սեփական իշխանությունը հիմնավորել նոր օրակարգի վրա և ձևավորել այնպիսի ինստիտուցիոնալ կառուցվածք, որը թույլ կտա խուսափել անցյալի պատասխանատվությունից։

Ստացվում է, որ գործընթացն իր մեջ համակողմանի սպառնալիք է ներառում ոչ միայն պետականության, ազգային անվտանգության, արտաքին քաղաքականության, ինքնության և իրավական շարունակականության, այլև հասարակական համաձայնության և ներքաղաքական կոնֆիգուրացիայի տեսանկյունից։

ԱՐՍԵՆ ՍԱՀԱԿՅԱՆ 

Մանրամասները՝ «Փաստ» օրաթերթի այսօրվա համարում

Trend

Վերջին շաբաթվա
ամենաթեժ
իրադարձությունները Թոփ 10
ամենաընթերցված
լուրերը

 Heading Into 2026 at Ucom Speed։ New Year Offers Are Now Live

1

 EBRD lends US$ 40 million to Acba bank for youth-led firms in Armenia

2

 The December beneficiary of “The Power of One Dram” initiative is the “City of Smile” Foundation

3

 Unibank Became a Member of BAFT

4

 Unibank Issues a New Tranche of Perpetual Bonds with 13.75% Coupon

5

 How to Choose a Career Path and What Skills are Considered Crucial: AraratBank on the GoTeach Platfo...

6

 Ucom and Armflix Present “13 Seconds” at KinoPark

7

 Widest 5G Coverage, the Launch of the Uplay Platform, and the Integration of Cerillion: Ucom Summari...

8
Sport
AraratBank – Title Sponsor of Urartu Football Club With Unibank’s Sponsorship Armenia Hosts Open Rock Climbing Championship Unibank Becomes the Gold Sponsor of FC Alashkert Armenian footballer's goal helped Anorthosis beat AEL 2-1 Man City-PSG: After first half
Politics
Dekavva Foundation Signs Partnership Agreement with Gegharkunik Regional Administration Армении необходимо усилить меры по защите государственной границы — Артак Товмасян I primi cavalieri dell'Apocalisse armena
Socity
Ucom and Armflix Present “13 Seconds” at KinoPark How to Choose a Career Path and What Skills are Considered Crucial: AraratBank on the GoTeach Platform Unibank Issues a New Tranche of Perpetual Bonds with 13.75% Coupon
Economy
Acba bank and France’s Proparco to continue strengthening their long-term strategic partnership Team Holding Announces the Launch of Bond Placement. Underwriter - Freedom Broker Armenia Unibank Issues the First in Armenia Perpetual Bonds
Culture
Young Musician from the “Born in Artsakh” Program, Arsen Safaryan, Performed at the Anniversary Concert of the “Artis Futura” Foundation with the Moscow “Russian Philharmonia” Symphony Orchestra Young Musicians of the “Born in Artsakh” Program Bring the Voice of Artsakh to Moscow The Sound of Artsakh in the USA
World
Ameriabank Wins in 3 Nominations of Global Finance World’s Best Digital Bank Awards 2023 US-led coalition Iraqi base under attack "Stalin" wins India state elections
Region
Legal
The judge just made a decision to place Avetik under arrest for three months. Anahit Adamyan
Lifestyle
Scientists discover another beneficial property of avocado How does calcium affect health? How many steps do you need to take per day to prolong life?
Photo
Poll