Եկեղեցին թուրք-ադրբեջանական շահերի ստվերում
Հայաստանում Հայ Առաքելական Եկեղեցու շուրջ զարգացող իրադարձությունները այլևս չեն կարող դիտարկվել որպես իշխանության և եկեղեցու միջև սովորական հակասություններ։ Մասնագետների գնահատմամբ՝ եկեղեցու նկատմամբ գործադրվող ճնշումները զուտ ներքաղաքական բնույթ չեն կրում և տեղավորվում են ավելի լայն աշխարհաքաղաքական պայմանավորվածությունների շրջանակում։ Խոսքը գործընթացի մասին է, որի առանցքում Անկարայի և Բաքվի երկարաժամկետ շահերն են։
Համակարգային ճնշումը կենտրոնացել է Հայաստանի հոգևոր սրտի շուրջ։ Այն, ինչ սկզբում ներկայացվում էր որպես հռետորական բախում կառավարության և Հայ Առաքելական Եկեղեցու միջև, այսօր վերածվել է քրեական գործերի, ձերբակալությունների և հոգևորականության դեմ ուղղված գործողությունների շարունակական շղթայի։ Սակայն փորձագիտական շրջանակներում տարածված է համոզմունքը, որ նպատակը պարզապես ընդդիմադիր դիրքորոշում ունեցող շրջանակներին լռեցնելը չէ։
Խոսքը հայ ազգային ինքնության հիմնասյուներից մեկի՝ Հայ Առաքելական Եկեղեցու համակարգված թուլացման մասին է։ Եկեղեցին դարեր շարունակ եղել է ոչ միայն հոգևոր կառույց, այլև ազգային հիշողության, ինքնության և դիմադրության հենասյուն։ Դրա ազդեցության նվազեցումը պատմականորեն համընկնում է Թուրքիայի և Ադրբեջանի ռազմավարական նպատակների հետ։ Այդ պատճառով ներկայիս զարգացումները շատերի կողմից դիտարկվում են ոչ թե մեկուսացված քայլերի, այլ համաձայնեցված քաղաքականության շրջանակում։
Կաթողիկոսի դեմ ընթացող արշավը տեղավորվում է վերջին տարիներին ձևավորված ընդհանուր շղթայի մեջ։ Արցախի հարցի օրակարգից դուրս մղումը, պատմական տրավմաներից հրաժարվելու մասին քննարկումները և սահմանադրական փոփոխությունների նախապատրաստումը նույն գործընթացի տարբեր փուլերն են։ Մասնագետները նշում են, որ կաթողիկոսին տապալելու ներկայիս փորձերը կապված են այն պայմանավորվածությունների հետ, որոնք Նիկոլ Փաշինյանը պարտավորվել է իրականացնել մինչև տարեվերջ։
Գործադրվում է համակցված ճնշման մեխանիզմ։ Մի կողմից կիրառվում է ուղղակի ուժը՝ շինծու քրեական գործերի և ձերբակալությունների միջոցով։ Մյուս կողմից ակտիվացվում է ներքին ճնշումը՝ այն քահանաների մասնակցությամբ, որոնք նախկինում հեռացվել են եկեղեցու հոգևոր խորհրդից և կապվում են իշխանությունների հետ։ Միաժամանակ պետությունը փորձում է ձևականորեն պահպանել հեռավորություն՝ Էջմիածնում տեղի ունեցողը ներկայացնելով որպես եկեղեցու ներսում իբր բնական պառակտում։
Ինչո՞ւ հենց հիմա։ Շատերի կարծիքով՝ պատասխանը պետք է փնտրել արտաքին քաղաքականության մեջ։ Հայության հիմնական հոգևոր և խորհրդանշական կենտրոնի թուլացումը բացում է ճանապարհ ազգային ինքնության վերանայման և հասարակության արտաքին ազդեցությունների նկատմամբ առավել խոցելի դարձնելու համար։ Զրկված հոգևոր միջուկից և պատմական հիշողությունից՝ ազգը շատ ավելի հեշտ է ենթարկվում մանիպուլյացիաների։
Հայ Առաքելական Եկեղեցու շուրջ ստեղծված իրավիճակը չի անտեսվել նաև միջազգային հարթակներում։
«Թուրքերը հայերին վտարեցին Արցախից, իսկ ներկայիս հայ վարչապետը դավաճանի պես է վարվում». The Telegraph փոդքասթ
Հայ առաքելական եկեղեցու շուրջ ստեղծված իրավիճակին անդրադարձ է կատարվել բրիտանական The Telegraph թերթի The Daily T փոդքասթի ժամանակ։
Փոդքասթի հաղորդավար Թիմ Սթենլին նշել է, որ հազարավոր հայեր ստիպված են եղել լքել իրենց տարածքները Ադրբեջանի հետ հակամարտության ժամանակ, իսկ այժմ իշխանությունները մեծացնում են ճնշումը Հայ առաքելական եկեղեցու վրա։
«Ադրբեջանցիները թյուրքական ժողովուրդ են։ Ադրբեջանը, ըստ էության, «Մեծ Թուրանի» մաս է կազմում։ Մենք պետք է հիշենք, որ թուրքերը սպանել են, իրական կոտորածներ են իրականացրել։ Թուրքերը երբեք չեն ճանաչել 1.5-2 միլիոն հայերի, ասորի քրիստոնյաների և ուղղափառ հույների ցեղասպանությունը։ Նրանք հայերին վտարել են Արցախից, իսկ ներկայիս հայ վարչապետը դավաճանի պես է վարվում՝ համագործակցելով ադրբեջանցիների հետ, հանձնելով տարածքներ և ձերբակալելով իրեն հակառակվող եպիսկոպոսներին։ Նա, ըստ էության, բռնապետ է», - նշել է փոդքասթի հյուր Հայր Բենեդիկտ Քիլին։
Վերջին շրջանում Եվրոպայում և Միացյալ Նահանգներում աճում է վրդովմունքն ու ապշանքը Հայաստանի իշխանությունների գործողությունների նկատմամբ։ Հայ Առաքելական Եկեղեցու նկատմամբ նման վերաբերմունքը միջազգային բազմաթիվ շրջանակների կողմից գնահատվում է որպես ամոթալի երևույթ։ Եկեղեցու դեմ ընթացող հալածանքները վերածվում են ոչ միայն ներքաղաքական ճգնաժամի, այլ հարցականի տակ են դնում Հայաստանի արժեքային և քաղաքակրթական ընտրությունը։